Dialoog moslims christenen                                                                                            Dit tijdschrift is gestopt in 2016. Belangrijke verklaringen, boekbesprekingen en korte berichten worden nog wel toegevoegd.                                                                  Op de website  ( https://archiefbegripmoslimschristenen.jouwweb.nl/) vindt u alle nummers van het tijdschrift van 1974 t/m 2016.                     

In memoriam Karel Steenbrink

In memoriam Karel Steenbrink 16.1.1942-22.8.2021)

Geboren in Breda op 16 januari 1942 als het tiende kind van Henricus Franciscus Steenbrink en Carolina Johanna van Vliet, groeide hij op in een rooms-katholiek milieu. In 1951 verhuisde de familie naar 's-Hertogenbosch. In 1954 ging hij naar het Missiehuis Pater Damiaan in Sint-Oedenrode. Dat was een kleinseminarie van de Congregatie van de Heilige Harten van Jezus en Maria. De congregatie staat ook bekend als Picpus naar de rue de Picpus in Parijs waar het centrum van deze organisatie was gevestigd. Het voorbeeld van Pater Damiaan deed Steenbrink voor dit kleinseminarie kiezen.

 

Hij vervolgde zijn opleiding aan het Philosophicum in Valkenberg in Limburg. Op 15 september 1961 trad hij daadwerkelijk tot de congregatie toe. In januari 1970 behaalde hij zijn doctoraal examen aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, tegenwoordig de Radboud Universiteit.

 

In maart 1970 vertrok hij naar Java in Indonesië om daar onderzoek te doen naar de pesantrens, islamitische kostscholen waar de leerlingen middelbaar schoolonderwijs krijgen en onder leiding van een kyai worden opgeleid in de islamitische rechtsleer en theologie. Hoewel katholiek, werd hij toch als leerling aangenomen in de pesantren van Gontor geleid door Kyai Haji Zarkasji. Op aanvraag werd zijn kijk op God onderzocht. Hij legde uit dat hij als christen geloofde in een God die niet verwekt en ook niet op een menselijke lichamelijke manier is verwekt. Zo voldeed hij aan de voorwaarden van Soerah 112 van de Koran.

 

Op 26 juni 1974 promoveerde hij aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (nu Radboud Universiteit) bij professor Arnulf Camps op het proefschrift Pesantren, madrasah, sekolah: Recente ontwikkelingen in Indonesisch islamonderricht (Meppel: Krips Repro 1974).

Ondertussen was hij na zijn terugkeer in 1971 naar Nederland op 28 december 1972 getrouwd met Paule Maas, bij wie hij twee kinderen kreeg. Hij werkte in die tijd als godsdienstleraar op het Bisschop Bekkers College in Eindhoven. Op 14 september 1974 verliet hij officieel de Congregatie van de Heilige Harten van Jezus en Maria.

 

In juni 1979 werd hij in Leiden coördinator voor een buitenlandse cursus van negen docenten aan Indonesische Staatsinstituten voor Islamwetenschappen. Op instigatie van professor Mukti Ali kwamen zij kennis maken met de westerse godsdienstwetenschap. Na verloop van tijd zijn vijf van deze docenten gepromoveerd bij een gemengd Indonesisch-Nederlands begeleidingsteam.

 

In 1981 werd hij gevraagd hoogleraar te worden aan het Instituut Agama Islam Negeri (IAIN – Staatsinstituut voor de Islam) 'Syarif Hidayatullah' in Jakarta en Yogyakarta in Indonesië. Hij gaf onderwijs in de westerse godsdienstwetenschap, de geschiedenis en ontwikkeling van het christendom en de westerse uitleg van de Koran.  Op deze instituten oefende hij de interreligieuze dialoog met zijn studenten en zijn medebroeders en sloot hij vele vriendschappen voor het leven. In 1983 keerde hij weer terug naar Nederland om in Leiden een cursus van een jaar aan Indonesische studenten te geven.

 

Een jaar later, in 1984, ging Steenbrink opnieuw naar Indonesië. Nu werd hij hoogleraar aan de IAIN 'Sunan Kalijaga' in Yogyakarta. In deze periode bouwde hij goede relaties op met vooraanstaande Indonesische moslims, onder wie professor Mukti Ali, die later minister van godsdienstzaken werd.

Verder publiceerde hij toen zijn meest verkochte boek, Beberapa Aspek tentang Islam di Indonesia abad ke-19, een geschiedenis van de Indonesische islam in de 19de eeuw. Maar in 1988 keerde hij weer terug naar Nederland. Zijn gezin was al een jaar eerder naar de lage landen teruggegaan. Zij gingen wonen in Leiden, waar Steenbrink stafmedewerker werd aan een instituut dat INIS heette en verantwoordelijk was voor de samenwerking tussen Nederland en Indonesië op het gebied van islamstudies.

In 1989 werd hij als adjunct-directeur benoemd aan het Interuniversitair Instituut voor Missiologie en Oecumene (IIMO). Na de verhuizing van de Leidse afdeling van dit instituut naar Utrecht, verhuisde Steenbrink met zijn vrouw naar Utrecht.

In 2004 werd Steenbrink directeur van het IIMO als opvolger van professor Anton Houtepen. Hijzelf werd nu ook hoogleraar interculturele theologie aan de Subfaculteit Theologie van de Universiteit Utrecht.

Tijdens zijn werk aan het IIMO gaf Steenbrink veel college aan verschillende Nederlandse universiteiten en andere academische instituten. Hij raakte nauw betrokken bij de dialoog tussen moslims en christenen en zette zich in om tussen deze twee religieuze gemeenschappen goede relaties te ontwikkelen. Verder maakte hij uitgebreid studie van de Koran. Zijn publicaties richtten zich op vele onderwerpen, maar in dit verband moeten vooral zijn Jezusverzen in de Koran worden genoemd, dat hij publiceerde in 2006, en Een kleine koran. Praktische hulp bij het lezen van de koran aan de hand van de tweede soera, dat hij in 2011 het licht deed zien, samen met de Nederlandse islamologe Gé M. Speelman. Een van de belangrijkste werkzaamheden aan het IIMO was zijn jarenlange hoofdredacteurschap van het academisch tijdschrift Exchange over missiologie, oecumenica en interreligieuze dialoog. In de eerste decennia publiceerde Exchange ook veel artikelen over de relatie tussen zending en missie en ontwikkelingswerk.

 

Ondertussen ontwikkelde hij zich ook tot een belangrijk kerkhistoricus, want tussen 2003 en 2015 schreef hij een trilogie onder de titel Catholics in Indonesia, 1808-2010.

Typerend voor Steenbrinks positie was zijn zoeken naar de overeenkomsten tussen Jodendom, christendom en islam. Daarbij liet hij zich inspireren door de verklaring Nostra Aetate, die in 1965 was aangenomen op het Tweede Vaticaans Concilie. Maar die tekst was voor hem vooral een startpunt. Zelf ging hij geleidelijk aan steeds stapjes verder.

In december 2006 ging Steenbrink met emeritaat. Maar ook daarna bleef hij nog vele jaren actief. Hij gaf nog steeds les vooral aan de HOVO-cursussen. HOVO = Hoger Onderwijs voor Ouderen. Daarnaast publiceerde hij nog verschillende boeken en artikelen.

Hij zal enorm worden gemist door familie, vrienden, studenten en collega's, maar hij laat een belangrijke erfenis van de moslim-christelijke dialoog achter voor volgende generaties om van te leren en op voort te bouwen

Op 22 augustus 2021 is hij in Utrecht overleden.

 

Voornaamste publicaties

• Pesantren, madrasah, sekolah: Recente ontwikkelingen in Indonesisch islamonderricht(Meppel: Krips Repro 1974).
• Beberapa Aspek tentang Islam di Indonesia abad ke-19(Enkele aspecten betreffende de islam in Indonesië in de 19de eeuw) (Jakarta: Bulan Bintang 1984).
• De Jezusverzen in de Koran(Zoetermeer: Meinema 2006).
• Samen met Gé M. Speelman, Een kleine koran. Praktische hulp bij het lezen van de koran aan de hand van de tweede soera(Gorinchem: Narratio 2011).
• Catholics in Indonesia, drie delen: 1 en 2. Catholics in Indonesia, 1808-1945, 3. Catholics in Independent Indonesia, 1945-2010(Leiden: KITLV/Brill 2003, 2007 en 2015)

Bron : Wikipedia. Dit artikel in Wikipedia over K. Steenbrink is geschreven door hemzelf samen met Freek Bakker, ex-collega van Steenbrink. Bakker woonde zelf 10 jaar op Java.

 

Steenbrinks bijdrage aan het Tijdschrift BEGRIP

Wat hierboven niet vermeld wordt, is zijn belangrijke bijdrage aan het tijdschrift Begrip Moslims Christenen. Naast artikelen schreef hij prettig leesbare maar tevens kritische recensies. Het aantal boekbesprekingen van zijn hand is alleen al voor het tijdschrift BEGRIP 163 recensies. cf. https://archiefbegripmoslimschristenen.jouwweb.nl/boekbesprekingen

 

Hieronder volgen enkele persoonlijke impressies van collega’s /medewerkers.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ik heb Karel een korte tijd als collega meegemaakt in de subfaculteit godgeleerdheid. Het bijzondere aan Karel vond ik dat hij de ontmoeting tussen islam en christendom in zijn eigen levensloop belichaamde, doordat hij jarenlang als enige christelijke docent verbonden was aan een islamitische theologische opleiding in Indonesië. Vanuit die ervaring kende hij het denken van moslimtheologen haast van binnenuit en kon hij als brug functioneren tussen twee werelden.

Nico Landman

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

In 1990 leerde ik Karel kennen toen hij lid werd van de redactie  van het tijdschrift ‘Begrip Moslims Christenen’. Een jaar later in 1991 werd hij eindredacteur en bleef dat met een korte onderbreking tot 1998. In die periode mocht ik nauw met hem samenwerken. Samen lanceerden we destijds een christelijk-islamitisch leerhuis op verschillende plaatsen in Nederland. Ik heb veel van hem mogen leren, over islam en christendom en de dialoog tussen moslims en christenen. Karel studeerde in 1970 af als theoloog/missioloog aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij promoveerde in 1974 en werd een grote kenner van de islam in Indonesië. Zijn proefschrift was getiteld Pesantren, madrasah, sekolah: recente ontwikkelingen in Indonesisch islamonderricht.  

Berry van Oers

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Toen ik in 1990-1991 in de redactie kwam vergaderden we nog in ‘Cura Migratorum’ in de Luybenstraat in Den Bosch.  Karel Steenbrink heeft me toen samen met Berry van Oers ingeleid in de redactie. Karel moedigde me als parochiepriester, werkzaam in de praktische dialoog Moslims-Christenen, ,aan om ‘praktische’ artikels te schrijven zoals de groei van de Moslim-executieve, de modellen van de Vredeswakes van Het Abrahamhuis, interviews e.d. Ik heb zeer veel bemoediging bij hem gevonden en van zijn ervaring en inbreng heel veel mogen leren. Ik denk met dankbaarheid terug aan die tijd in de redactie.

Simon Lambregs, België

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Mijn eerste ontmoeting met Karel Steenbrink vond plaats in het Zendingshuis van de Nederlandse Hervormde Kerk in Oegstgeest, tijdens een studiedag van het Zendings Wetenschappelijk Werkverband, waar ik als lid aanwezig was. Karel Steenbrink was toen verbonden aan de afdeling Missiologie in Leiden van het  I.I.M.O. het Interuniversitaire Instituut voor Missiologie en Oecumene. De afdeling Oecumene was toen nog verbonden aan de Universiteit van Utrecht. Later zou Missiologie ook naar Utrecht verhuizen. Het I.I.M.O. organiseerde onze ontmoetingen. In Leiden organiseerde Karel ook een studieprogramma voor negen Indonesische doctorandi, die dissertaties gingen schrijven over de koloniale geschiedenis. Ze leerden daarvoor Nederlands. Maar er werden ook werken  van C. Snouck Hurgronje  en andere koloniale auteurs in het Indonesisch vertaald. Karel nodigde mij uit voor 'gastcolleges' over Islam in Pakistan en mijn werk aan het oecumenische Christian Study Centre in Rawalpindi (1964-1977). De Indonesiërs wilden natuurlijk ook weten wat de Nederlandse kerken zelf aan dialoog deden. Karel Steenbrink genoot hun volledige vertrouwen.

Toen Karel de eindredactie voerde van Begrip Moslims Christenen hadden we ook regelmatig contact. Beiden schreven wij voor Begrip gevraagde en ongevraagde boekrecensies en/of artikelen en berichten. Karel was, net als ik, maar niet tegelijkertijd, tien jaar lid van de kernredactie van Wereld en Zending, dat uitging van de Missieraad en de Nederlandse Zendingsraad. Recensies die we niet kwijt konden in Begrip stuurden we naar Wereld en Zending en omgekeerd. Als eindredacteuren zorgden we ervoor dat ook dit tijdschrift veel aandacht besteedde aan de islam. Een keer mocht ik zijn bibliotheek bekijken. De orde die  daar heerste, zei mij iets over de orde en discipline in Karel's leven, waardoor hij in staat bleek  zoveel dingen tegelijk en tevens  goed te doen. 

Toen de oprichter van Begrip, Witte Pater Piet Backx, werd begraven zaten Karel en ik naast elkaar in de kerk. Voor de mis nodigde de liturg aanwezige priesters uit naar voren te komen om mee te celebreren. Ik bleef als gereformeerd predikant natuurlijk zitten. Maar Karel stootte me aan en zei: "Jij was Piet's collega proximus, loop ook naar voren". Achteraf was ik Karel dankbaar voor dit oecumenisch duwtje. Karel schreef in 1993 ook een hoofdstuk in mijn afscheidsbundel, onder redactie van Gé Speelman, Jan van Lin en Dick Mulder, over "Nurcholis Madjid and inclusive Islamic faith in Indonesia" (blz 28-43). Maar hij kon zelf niet bij het afscheid zijn. Hij was natuurlijk weer in Indonesië voor colleges en research!  Na terugkeer, begin 1994, kwamen Karel en Paule bij ons thuis op bezoek en brachten een cadeau mee. Geen eigen pennenvrucht. De meeste had hij me al geschonken. Ze gaven een wandtegel met in  Arabisch  schoonschrift Soera 112. In vertaling: "Zeg: 'Hij is God als enige" enz. Deze tegel, opgehangen naast de voordeur, is voor ons een blijvende dankbare herinnering aan de inspirerende vriend, die Karel Steenbrink voor ons zal blijven. 

Jan Slomp      

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Andere Publicaties

1990 The study of comparative religion by Indonesian Muslims: a survey   

1995 Kawan dalam pertikaian: kaum kolonial Belanda dan Islam di Indonesia (1596-1942)

1999 The Pancasila ideology and an Indonesian Muslim theology of religions  

2006 Dutch colonialism and Indonesian Islam: contacts and conflicts, 1596-1950  

2008 A history of Christianity in Indonesia  

2020 Mencari Tuhan dengan kacamata barat   

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- P. Reesink